Dojrzałość szkolna
Wpisany przez mgr Halina Poleszczuk   

Rozpoczęcie przez dziecko nauki szkolnej jest bardzo ważnym wydarzeniem w jego życiu oraz całej rodziny.
Aby dziecko mogło odnosić sukcesy, powodzenie w szkole, powinno osiągnąć dojrzałość szkolną. Dojrzałość szkolna - to pewna gotowość dziecka do podjęcia obowiązków ucznia na terenie szkoły. Stopień tej dojrzałości zależy od poziomu ogólnego rozwoju dziecka, jego stanu zdrowia i zdolności przystosowania się do nowego środowiska. Jest ona zależna od czynników biologicznych, wpływów środowiska oraz od oddziaływań wychowawczych. Dziecko dojrzałe do obowiązków szkolnych to dziecko, które jest wszechstronnie rozwinięte pod względem fizycznym, zdrowotnym, umysłowym, społeczno-emocjonalnym i potrafi dostosować się do wymagań szkoły oraz kontynuować naukę w klasie pierwszej.

Wyróżnia się dojrzałość szkolną :
- fizyczną,
- umysłową,
- społeczno-emocjonalną.
Dojrzałość fizyczna w dużym stopniu warunkuje dojrzałość umysłową i społeczną.

Przejawy dojrzałości fizycznej to :

-  dobry stan zdrowia;
-  odporność na choroby i zmęczenie;
-  sprawność narządów zmysłów i narządów artykulacyjnych;
-  ogólna sprawność ruchowa i manualna związana jest z dobrą orientacją przestrzenną,
koordynacją i pamięcią wzrokowo- ruchowo- słuchową;
-  równowaga nerwowa - umożliwiająca dziecku opanowanie reakcji uczuciowych,
ruchliwości i decyduje o jego zdolności przystosowania się do nowych warunków.
Aby dziecko mogło dobrze funkcjonować w szkole musi posiadać odpowiedni
zasób sił fizycznych, odporność na zmęczenie. Choroby, defekty (m.in. wady wymowy
czy inne dolegliwości) obniżają efekty pracy ucznia.

Dziecko umysłowo dojrzałe do nauki szkolnej:

-  chce się uczyć;
-  interesuje się czytaniem i pisaniem;
-  posługuje się mową zrozumiałą dla otoczenia, a także poprawną pod względem
gramatycznym i dźwiękowym;
-  prawidłowo rozumie mowę innych;
-  opanowało, w określonym przez program zakresie, umiejętność czytania;
-  wykazuje ciekawość poznawczą;
-  osiągnęło dobry poziom myślenia, wyobraźni i uwagi;
-  potrafi dokonać analizy i syntezy wzrokowej oraz analizy i syntezy słuchowej, na czym
opiera się nauka czytania, pisania i matematyki w klasie pierwszej;
-  posiada zdolność skupienia uwagi nie tylko na tym, co je zainteresuje, ale także na
temacie lekcji i na zadaniach zaproponowanych przez nauczyciela;
-  myśli z zadowoleniem i z zaciekawieniem o nowych, szkolnych obowiązkach.

Z kolei o dojrzałości emocjonalno-społecznej dziecka świadczy:

-  stopień samodzielności i zaradności;
-  chęć i umiejętność nawiązywania kontaktów z rówieśnikami i z nauczycielem;
-  orientacja i umiejętność przystosowania się do nowego środowiska;
-  równowaga uczuciowa i opanowanie;
-  obowiązkowość, wytrwałość;
-  wiara we własne siły;
-  umiejętność podporządkowania się wymaganiom nauczyciela;
-  wrażliwość na opinię nauczyciela i liczenie się z jego oceną;
-  adekwatność samooceny;
-  podejmowanie bez lęku nowych i trudnych zadań, działań.

Bardzo ważne jest, aby rozwój fizyczny, umysłowy i emocjonalno-społeczny przebiegał u dziecka harmonijnie. Bowiem brak harmonii pomiędzy poziomem rozwoju fizycznego, intelektualnego i społeczno-emocjonalnego u progu kariery szkolnej może spowodować, że dziecko dostatecznie rozwinięte umysłowo, posiadające duże wiadomości, poprawnie wypowiadające się, może mieć najprzeróżniejsze kłopoty w szkole, np. bawi się na lekcjach zamiast uważać, zapomina co jest zadane do domu, nie przejawia ambicji, żeby dobrze wykonać zadanie, nie może na dłuższy czas skupić uwagi na danej czynności. Taka niedojrzałość na ogół mija, ale pierwsze niepowodzenia szkolne są dla dziecka i jego rodziców przykre i mogą rzutować na stosunek dziecka do szkoły. Dziecko po rozpoczęciu nauki w klasie pierwszej wkracza bowiem w kolejny, jakościowo inny, okres swej aktywności. W wieku przedszkolnym aktywność wyrażana jest przede wszystkim w zabawie, natomiast w wieku szkolnym dziecko najwięcej czasu poświęcać
będzie nauce. Zdarza się jednak, że niektóre dzieci, mimo pójścia do szkoły, będą  jeszcze przedkładać zabawę nad naukę. Dzieje się tak m.in. dlatego, że jedne dzieci w tę fazę wkraczają już z chwilą ukończenia 6 lat, podczas gdy inne dopiero około 8 roku życia. Jest to przejaw różnic indywidualnych, czyli swego rodzaju prawidłowość rozwojowa.
Z praktyki pedagogicznej wiadomo, że rozwój psychofizyczny większości dzieci rozpoczynających naukę szkolną mieści się w granicach norm dla wieku i jest w miarę harmonijny. Jest jednak zawsze pewien procent dzieci, które już od najmłodszych lat życia wykazują odmienne tempo rozwoju. Są wśród nich dzieci o przyspieszonym lub opóźnionym
rozwoju, a także dzieci z normą intelektualną, ale z dysharmoniami rozwojowymi (czyli dzieci z tzw. fragmentarycznymi deficytami rozwojowymi) - nazywane często ,, dziećmi „ryzyka dysleksji „. Przyczyny zaburzeń i dysharmonii rozwojowych są różne. Mogą być spowodowane uszkodzeniem struktury i funkcji układu nerwowego w okresie płodowym i okołoporodowym, jak też we wczesnym dzieciństwie. Nie bez wpływu na powstawanie zaburzeń w rozwoju dziecka pozostają również niewłaściwe oddziaływania wychowawcze rodziców. Bardzo często rodzice i nauczyciele nie są w stanie zrozumieć trudności dziecka z zaburzeniami rozwojowymi i traktują  je zbyt rygorystycznie, bądź zbyt liberalnie, co
powoduje dalsze nasilanie trudności.

Najczęściej spotykane zaburzenia rozwojowe obejmują sferę:

- ruchową,
- poznawczą
- emocjonalno-społeczną.

W sferze ruchowej są to przeważnie:

-  opóźnienia rozwoju ruchowego ( ruchy powolne, brak precyzji, zręczności i szybkości ruchów ) oraz zaburzenia napięcia mięśniowego;
-  niesprawność manualna ( trudności z trzymaniem ołówka, rysowaniem, wycinaniem nawlekaniem, wiązaniem itp.);
-  zaburzenia procesu lateralizacji ( dominacja jednorodna - leworęczność, lewooczność i lewonożność; dominacja osłabiona - brak przewagi jednej ze stron itp.).
W sferze poznawczej są to przeważnie :
-  zaburzenia percepcji słuchowej (trudności w zakresie dokonywania analizy i syntezy słuchowej, trudności w zapamiętywaniu ciągów słownych - wiersza, dni tygodnia, pory roku, miesiące itp., ubogi słownik, małe wiadomości; zaburzenia mowy (opóżniony rozwój, wadliwe wymawianie głosek, jąkanie się...);
-  zaburzenia percepcji wzrokowej (prymitywne rysunki, trudności w układankach i w różnicowaniu kształtu figur geometrycznych oraz zapamiętywaniu obrazków, liter, cyfr... ) .

W sferze emocjonalno-społecznej  są to przeważnie:

-  małe poczucie obowiązku;
-  niezdolność do podporządkowania się ogólnym wymaganiom i uczestniczenia w grupie
rówieśników;
- nieadekwatność reakcji w stosunku do sytuacji itp.
Bywa, że rodzice dzieci w wieku przedszkolnym zazwyczaj, obserwując swoje dziecko, nie widzą żadnych, nawet ewidentnych, powodów do niepokoju. Uważają, że sześcio-siedmiolatek jest jeszcze małym dzieckiem, a jego trudności, które pojawiają się, gdy uczęszcza do ,,0", bagatelizują, interpretując je jako przejściowe, typowe dla początkowego etapu nauki szkolnej oraz wczesnego wieku dziecka. Dzieje się tak wówczas, gdy dziecko przejawia dużą inteligencję. Taki fakt uspokaja rodziców, którzy uważają, że dziecko poradzi sobie i  wszystko przyjdzie w swoim czasie. Dlatego też duża rola spoczywa tutaj na nauczycielkach przedszkoli, które swoją wiedzą i doświadczeniem wpłyną na kształtowanie postaw rodziców. Tylko trafna wstępna diagnoza dziecka dokonana przez nauczyciela ( poparta dokładną obserwacją dziecka i wywiadem z rodzicem) pozwoli wytyczyć kierunek pracy korekcyjno-kompensacyjnej z dzieckiem na terenie przedszkola ( gdzie istnieje większa szansa wyrównania zaburzeń rozwojowych niż w szkole) oraz ustali zakres współpracy z rodzicami, aby lepiej przygotować dziecko do nauki czytania , pisania.

Takie postępowanie wobec dzieci  ryzyka dysleksji rozwojowej pozwoli na zmniejszenie
lub zniwelowanie zaburzeń rozwojowych, dzięki czemu dziecko osiągnie lepszą gotowość
szkolną. Natomiast rola szkoły powinna polegać na tym, aby okazać gotowość do przyjęcia
każdego dziecka i zapewnić mu bezpieczny start w przyszłość.